سال 1982 یک فروند بویینگ 236-747 کلاس B متعلق به شرکت هوایی British Airways پس از برخواستن از فرودگاه Heathrow لندن در انگلستان به سوی بمبئی هند حرکت می کند زیرا طبق برنامه ی این پرواز خلبان می بایست در اولین توقف در فرودگاه Santacruz بمبئی فرود اید.

پرواز شماره 9 خط هوایی بریتانیا (British Airways) با شناسه Speedbird 9 پس از چند توقف کوتاه در بمبئی ، مدرس و کوالالامپور در 24 ژوین راهی پرت می شود تا با توقفی کوتاه در آن جا و ملبورن آخرین توقف گاه به مقصد خود یعنی آکلند در نیوزیلند برود.

مسیر پروازSpeed Bird 9

اما هنگامی در مسیر بین کوالامپور و پرت بودند در حالی که رادار هواپیما از اسمانی صاف خبر می داد به طور ناگهانی دو خلبان و مهندس پرواز این جت مسافربری عظیم نقطه های نورانی را که به شیشه مقابلا هواپیما برخورد می کردند مشاهده می کند. خلبانان کاملا در تعجب بودند و فقط یک حدث بسیار ضعیف برای اثبات آن چه که می دیدند وجود داشت این که این نقطه های نورانی ناشی از آتشبازی سنت الموع است...

آتش بازی سنت الموع یک پدیده طبیعی است که برخی مواقعه که هواپیماها از ابرهای طوفان زا بسیار پربار عبور می کنند دیده می شود اما رادار هواپیما اسمانی صاف را نمایش می دهد که موجب نگرنی بیشتر خلبانان می شود آن ها سعی می کنند با روشن کردن چراغ های فرود بتوانند پی به ماهیت این نورها ببرند اما آن ها چیزی جز لایه ای نازک از ابر که هواپیما را احاطه کرده نمی بینند اما رادار چیزی را نمایش نمی دهد

در همین هنگام مهمانداران و چند مسافر متوجه دود نسبتا غلیظ که از هواکش های سقف هواپیما در حال وارد شدن به کابین مسافران بود شدند

دود در داخل هواپیما لحظه به لحظه غلیظتر می شد به طوری که به گفته بعضی دود در درون کابین انقدر زیاد بود که فضا را بسیار گرم کرده بود و یک حالت سوزش در دهان مسافران ایجاد می کرد و چشمانشان دائما اشک می زد در چنین وضعیتی ناگهان هواپیما تکان سختی می خورد و هر چهار موتور هواپیما شعله ور می شوند

پس از لحظاتی موتور شماره 4 هواپیما از کار می افتد و خلبانان برای جلوگیری از کار افتادن سه موتور دیگر آن را از دور خارج می کنند.

بویینگ 747 در ارتفاع 37000 پای بالای اقیانوس قرار دارد، به نظر می رسد که موتورهایش دارند می سوزد و دود عجیب همچنان کابین را پر می کند وسپس اتفاقی باور نکردنی روی می دهد و 3 موتور دیگر هواپیما از کار می افتد....

هواپیمای غولپیکر 747 با 248 مسافر و 15 خدمه با توانی ناچیز بدون موتور به سوی اقیانوس پایین می رود خلبانان از برج مراقبت جاکارتا درخواست کمک می کنند اما جوابی از سوی برج مراقبت به آن ها داده نمی شود.

هواپیما کم کم به حالت سقوط در می اید خلبانان برای بار سوم از برج مراقبت جاکارتا تقاضای کمک می کنند اما برج مراقبت مفهوم پیام آن ها را به خوبی درک نمی کند. و این گونه به آن ها جواب می دهد:آیا مشکلی دارید؟

وقتی که کمک خلبان بار دیگر پیام خود را تکرار می کند اینگونه به آن ها پاسخ داده میشود : شما موتور شماره 4 خود را از دست دادید؟

تنها زمانی که یک هواپیمای دیگر در آن حوالی پیام درخواست کمک آن ها را به برج مراقبت می فرستد مسئولین برج مراقبت جاکارتا متوجه ی اوضاع می شوند

گرچه تا آن زمان هیچ اتفاق نیفتاده بود که یک بویینگ 747 تمام چهار موتور خود را از دست بدهد اما خلبانان کاملا اگاه بودند که هواپیمای 747 می تواند با موتور های خاموش به ازای هر یک کیلومتر سقوط 15 کیلومتر به جلو برود یعنی آن ها یک زمان نیمساعته برای روشن کردن موتور ها تا بر خورد هواپیما به اقیانوس دارند و از آن جا که دستورالعمل روشنکردن موتور ها در جت مسافربری 747 سه دقیقه زمان می خواهد بنابر این آنها فقط می توانند شانس خود را 10 بار امتحان کنند و در این زمان خلبان مودی تصمیم می گیرد که مسیر هواپیما را به سمت نزدیکترین فرودگاه یعنی فرودگاه جاکارتا تغییر دهد

در کابین مسافران ترس ناشی از سرانجام نامعلوم حکم فرما بود. مسافران به خوبی درک می کردند که ارتفاع هواپیما به سرعت در حال کم شدن است.

در کابین خلبان همچنان کمک خلبان و مهندس پرواز در تلاش هستند تا موتور ها را دوباره روشن کنند اما تلاش آن ها بی فایده است مگر این که سرعت هواپیما را در وضعیت مناسب یعنی بین 250 تا 270 نگه دارند تنها در این صورت است که شانس آن ها برای روشن کردن دوباره موتور ها بیشتر می شود اما متاسفانه سرعت سنج های هواپیما کار نمی کند

خلبان مودی با تکنیکی که بیشتر در گلایدر ها مورد استفاده قرار می گیرد تلاش می کند سرعت هواپیمارا در یک بازه ی تقریبا 100 گره ای تغیر دهد به این امید که در یک نقطه یا همزمان با وارد کردن سوخت به موتورها توسط کمک خلبان بتوانند به سرعت درست جهت روشن کردن موتور ها برسند. آنها دستور به کار انداختن موتور ها را کوتاه می کنند تا فرصت بیشتری برای تکرار کردن آن را داشته باشند در همین حال خلبان مودی رشته کوهی را به یاد می اورد که از میان جزیره جاوا می گذرد که بین مسیر بازگشت هواپیما و فردود گاه جاکارتا قرار دارد او می داند که اگر بخواهد بدون برخورد از رشته کوه ها بگذرد حداقل باید 11482 پا ارتفاع داشته باشد ولی اگر موتورهایش به زودی روشن نشود موفق نخواهد شد. او کاملا آماده است تا در صورتی که موتور ها روشن نشوند هواپیما را برگرداند و روی آب فرود آید خلبان ناگزیر با میکروفن خود با مسافران صحبت می کند و حقیقتی را که خود آن را می دانند را به آن ها بازگو می کند. سپس بار دیگر به فکر فرو می رود: آیا ادامه دهد و احتمالا به کوه برخورد کنند! یا برگردد و در اب فرود آید!.

از ابتدای سقوط خلبانان و مهندس بیش از 50 بار دستورالعمل به کار انداختن مجدد موتور ها را تکرار کردند آن ها حتی لحظه ای از تلاش خود دست نکشیدند که ناگهان متور شماره 4 به همان سرعتی کا از کار افتاده بود روشن شد و پس از دقایقی موتور 3 و در پی آن 1و2 نیز به کار می افتند هواپیما به سرعت به حالت عادی باز می گردد چراغ های کابین مسافران دوباره روشن می شود و صدای غرش موتور ها دوباره به گوش می رسد.هواپیما دوباره جان می گیرد آن ها همدیگر را در اغوش گرفته. خلبان مودی بار دیگر میکروفون خود را برداشته و مسافران با شنیدن صدای خلبان که آن هارا به روشن شدن موتور ها نوید می دهد مطمئنتر می شوند و برای آن سه قهرمانان در اتاق خلبانی دست می زنند.

خلبانان برای بار دیگر با برج مراقبت ارتباط برقرار کرده و اخرین وضعیت خود را گزارش می کنند در همین هنگام دوباره آن نقطه های نور عجیب ظاهر شده و بلافاصله موتور شماره 2 دوباره خاموش می شود و خلبانان به سرعت آن را از دور خارج می کنند. اما خوشبختانه این بار این توده ی ابر مانند درخشان به سرعت ناپدید می شوند و هواپیمای آنان پس از گذشت چند دقیقه با 3 موتور به شهر جاکارتا می رسد اما به نظر می رسد که شیشه های جلوی هواپیما را مه فراگرفته خلبانان سعی می کنند مه شیشه ها را با دستگاه تهویه و برف پاکن برترف کنند اما موثر واقه نمی شود و سرانجام خلبانان بویینگ 747 را با 3 موتور و بدون دید به بهترین شکل در فرودگاه جاکارتا فرود می اورند.

این حادثه هوایی که ممکن بود به فاجعه ای یی تبدیل شود به شکل موجزه اسایی با فرود هواپیمای 747 در جاکارتا به پایان می رسد اما چه چیزی باعث این همه مشکلات شده بود؟

1- نقطه های نورانیی که هواپیما را در برگرفته بودند

2- دود گوگرد مانندی که درون هواپیما را فراگرفته بود

3- شعله ور شدن موتور ها و در پی آن خاموش شدن آن ها

4- مات شدن شیشه های جلوی هواپیما

5- مشکل ارتباطی که زمان حادثه با برج مراقبت داشتند

بوئینگ 747 اسیب شدیدی دیده بود قسمت های جلویی هواپیما به شدت ساییده شده بود و رنگ بیشتر قسمت ها هواپیما رفته بود شیشه های جلویی هواپیما نیز از این امر مستثنا نبوده و تمام آن خراشیده شده بود اما بنظر نمی رسید که این ساییده شدن ها و خراش ها بر اثر اصطحکاک با هوا باشد پس چه چیز در هوا وجود داشته؟

پرواز شماره 9 خط هوایی بریتانیا پروازی بود که آموزش خلبانی را در سراسر دنیا دگرگون می کند این پرواز دچار حادثه ای شد که طی آن هر چهار موتور هواپیمای 747 به طور همزمان از کار افتادند حادثه ای به نظر غیر ممکن که سابقه نداشت که هر چها موتور یک هواپیما از کار بی افتد این موتور ها توسط شرکت Rolls Royce ساخته شده بودند پس از این حادثه کارشناسان این شرکت موتور ها را کالبد شکافی کردن تا به علت از کار افتادن پی ببرند آن ها مشاهده کردند که موتورها توسط ذرات شن ، سنگ و غبار ریز خفه شده اند پس از برسی دقیق این ذرات مشخص شد که آن ها خاکستر ها آتشفشانی هستند....

گزارشات تیم تحقیق محلی حاکی از این بوده که چند روز پیش از حادثه آتشفشان گالانگانگ (Galunggung) در 160 کیلومتری جنوبی جاکارتا قرار داشت فوران کرده بوده است . کشور اندنزی بیش از 130 آتشفشان دارد که بیش از کشور های دیگر فعالند آتشفشان گالانگا در اوایل دهه ی 1980 فوران کرد و در اوریل و مه و ژوئن سال 1982 فوران ها شدید تر شدند که باعث آوارگی هزاران نفر از نواحی اطراف کوه شده بود شبی که پرواز شماره 9 در آن نزدیکی پرواز می کرد آتشفشان دوباره فوران می کند هنگامی که ابر خاکستر به ارتفاع بیش از 49200 پا رسید باد آن را به سمت جنوب غربی درست در مسیر پرواز بویینگ 747 آورده بود پیش از آن یک ابر اتشفشانی به این بزرگی هواپیمایی را تحت تاثیر قرار نداده بود

اما آیا خاکستر های آتشفشان می تواند عامل همه ی این حوادث باشد؟

ابرهای آتشفشانی از ذرات ریز و زاویه داری تشکیل می شوند این ذرات زاویه دار باعث خراشیدگی و ساییدگی سطوح هواپیما می شود به علاوه این توده های خاکستر به هیچ وجه در رادار هواپیما دیده نمی شوند. در شب حادثه هواپیما با سرعتی بیش از 320nm (320 ناتیکال مایل) وارد ابر های خاکستر شده است و سرعت زیاد هواپیما و ضریب اصطکاکی بالای ذرات خاکستر باعث درخشندگی ذرات خاکستر شده و همراه با جریان هوا در سطح هواپیما پخش می شدند که خلبانان احساس می کردند توده ای ابری از نقاط درخشان هواپیمارا در برگرفته است علاوه بر این نقاط نورانی که از مقابل شیشه هواپیما می گذشتن ناشی از اصطکاک ذرات اتشفشانی با سطح شیشه بوده است پس در حقیقت این مه نبوده است که در زمان فرود شیشه هواپیما را پوشانده بود بلکه شیشه هواپیما بر اثر خراشیدگی در زمان ورد هواپیما به ابر آتشفشانی مات شده بوده است. علاوه براین اصطکاک شدید بین ذرا خاکستر و بدنه هواپیما در ارتفاعات بالا که وضعیت جوی بسیارخشکی دارد باعث ایجاد برق شده بود و باعث شد که در ارتباط خدمه با برج مراقبت اختلال ایجاد شود.

همانطور که مشخص است موتورهای هواپیما علاوه بر تامین نیروی پیشرانش هوپیما که کار اصلیشان است فشار هوای مورد نیاز درون هواپیما را هم تامین می کنند در زمان ورود هواپیما به ابر آتشفشانی این همراه با هوا گوگرد نیز وارد موتور ها می شد که همین امر موجب مشتعل شدن موتور ها و پمپاژ هوای گوگردی به داخل هواپیما می شد که مسافران را به شدت به وحشت انداخت آن حالت تنفسی بد را برای آن ها رقم زد و بعد از آن نیز با از کار افتادن موتورها فشار هوای درون کابین کم شد و باعث شد که مسافران با ماسک تنفس کنند...

چگونگی شعله ورشدن و از کار افتادن موتور ها!

موتور جت دارای فن هایی هست که هوا را به داخل خود می کشد سپس این هوا فشرده شده و باسوخت مخلوط می شود و در محفظه احتراق می سوزد و با فشار زیادی از انتهای موتور خارج شده و نیروی حاصل از آن را نیروی پیشرانش هواپیما گویند در ابتدا ورود هواپیما به ابر آتشفشانی حجم خاکستری که وارد موتور می شد کم بوده است و باعث اختلال و احتراق ناقص و شعله ور شدن شده بود زیرا سوخت موتورها زیاد بود اما اکسیژن کافی برای آن ها در دسترس نبود و همین امر موجب شد که با ورود حجم بیشر خاکسترهای آتشفشانی به موتور آن را کاملا خفه کند. لازم به ذکر است که دمای محفظه احتراق این نوع از موتورهای جت در حدود 2000 سانتیگراد است و این در حالی بوده که دمای ذوب خاکستر های آتشفانی برابر با 1400 سانتیگراد است در نتیجه بعد از خاموش شدن موتور ها خاکستری که هنوز در داخل موتور ها وجود داشته دوباره کمی خنک شده و به قسمت ها مختلف موتور چسبیده به همین علت بود که خدمه بویینگ 747 نتوانستند بلافاصله موتور ها را روشن کنند تا این که موتور های هواپیما کاملا خنک شدند و بیشتر ذرات خاکستر از موتورها کنده شدند و دوباره موتور ها به حالت اول بازگشتند....

مهارتی که خدمه speedbird 9 در طی این حادثه از خود نشان دادند بی نظیر بود چرا که تا دهه ی 1980 هنوز کشف نشده بود که خاکستر های آتشفشان می توانند به این اندازه برای پرواز های خطوط هوایی خطر آفرین باشند و چنین درسی در کتاب های آموزشی خلبانی گنجانده نشده بود حتی حداقل پیش نیامده بود که یک بویینگ 747 هر چهار موتور خود را از دست دهد نمونه ی چنین حوادثی که بویینگ 747 دچار از دست دادن چهار موتور خود شود در شبیه ساز های آن زمان بود اما دارای تفاوت اساسی با آنچه خدمه پرواز شماره 9 تجربه کردند بود. پس از این اتفاق تجربیات با ارزش خدمه ی پرواز در اصول آموزش خلبانی جای گرفت همچنین قانون بین المللی مبنی بر لغو پرواز ها در فرودگاها یی در نزدیکی کوها ی اتشفشان به هنگام فوران آن ها به تصویب رسید.