--تذکر! حق تکثیر این مطلب برای وبسایت PARS Aero محفوظ است--

در اواسط ده 60 میلادی اندیشه ساخت یک هواپیمای پهن پیکر چند منظوره در شرکت بوئینگ مطرح شد و از آنجا که شرکت بوئینگ در ساخت اولین هواپیمای پهن پیکر خود یعنی بویینگ 707 تجربه موفقی بدست آورده بود این شرکت قصد داشت تا هواپیمای پهن پیکر جدید خود را به گونه ای طراحی کنند که بتوان به آن لقب ملکه آسمان ها را داد و به عبارتی این هواپیما می بایست به گونه ای باشد که تا سال ها در آسمان ها رقیبی برای خود نداشته باشد!

اولین بوئینگ 747 که در 30 سپتامبر 1968 در محوطه کارخانه اورت به نمایش عمومی گذاشته شد

نمایی از محل ساخت بوینگ 747 -کارخانه اورت-

سر انجام تقویم 9 فبریه 1969 را نشاند می داد. در آن صبح جمعیت زیادی از مردم در اورت جمع شده بودند تا پرواز بزرگترین هواپیمای حمل و نقل جهان را ببینند. در این پرواز خلبان اول جک وادل (Jack Waddell) ، کمک خلبان برین ویجل (Brien Wygle) و جیس والیک (Jess Wallick) به عنوان مهندس پرواز^[1] شانس این را داشتند که اسم خود را در تاریخ صنعت هوایی ثبت کنند. در حوالی ساعت 11 خلبان وادل اهرم گاز (throttles) را به جلو فشار میدهد که در پی آن جت عظیم روی باند شتاب می گیرد و در نیمه های باند نوک هواپیما کم کم از زمین بلند شده و سرانجام با سرعت 164 مایل در ساعت هواپیما از زمین جدا می شود^[2] و به پرواز درآمد و بدین ترتیب بود که ملکه جوان و تازه متولد شده بوئینگ اولین پرواز خود را آغاز می نماید.

این غول پرنده با چهار موتو توربو Pratt and Whitney JT9D-7A حداکثر ظرفیت حمل 550 مسافر را (در مدل SR) داشت. در ابتدا موتور های توربوفن جنارال الکتریک با نام General Electric CF6-45A2 برای این هواپیما در نظر گرفته شده که بعد از آن به توربو فن های رولز لویس (Rolls-Royce RB 211-254B2) و در نهایت به متور های ساخت پرانت اند ویتنی (Pratt and Whitney JT9D-7A) تغییر کردند.

تعداد زیادی از شرکت های هواپیمایی (airline) این هواپیما را حتی قبل از اولین رونمایی پیشخرید کرده بودند. درواقع 747 تحولی عظیم در صنعت هوانوردی ایجاد کرد و این پرنده به شرکت های هواپیمایی این امکان را میداد که پرواز های بین قاره ای خود را با تعداد مسافران زیادی انجام دهند و بعضی از ایرلاین ها برای هر پروازی که توسط 747 انجام می گرفت چند مقصد تعیین می کردند .

اولین مشتری این هواپیما را می توان ارتش آمریکا دانست. زیرا همانطور که میدانید شرکت بویینگ ابتدا 707 ها را به سفارش ارتش به عنوان هواپیمای تانکر یا سوخت رسان طراحی کرده بود و توانسته بود خواسته ارتش آمریکا را به طور کامل براورده سازد در نتیجه با توجه به آن ارتش ایالات متحده برای تقویت ناوگان خود قرارداد خرید تعداد زیادی از این هواپیما را با شرکت بوئینگ منعقد کرد. بعضی از اسندا از این گواهی دارند که پس از اولین زمزمه های کارخانه بویینگ مبنی بر ساخت این هواپیما پهن پیکر اولین پروژه های 747 برای استفاده نظامی ارتش آمریکا طراحی شد و پس از آن بوئینگ طراحی مدل مسافربری آن را اعلام کرد است! به هرحال بویینگ 100-747 توانسته بود نظر بسیاری هم از ایرلاین ها و سازمان های نظامی را به عنوان یک هواپیمای مسافربری ، ترابری ، سوخت رسان و... به خود جلب کند.

سری بعد ملکه آسمان ها یعنی 200-747 در سال 1970 رونمایی شد. نکته جال این جاست که طبق گفته بویینگ با این که 200-747 بعد از 100-747 ارائه داده شد اما تقریبا در طول چهارچوب همان زمان ساخه شده است!^[3] اندازه بویینگ 200-747 مانند مدل قبلی بوده و فقط طول طبقه دوم آن بیشتر از 100-747 بود و می توانست مسافت بیشتری پرواز کند. مدل 200- اولین 747 بود که به عنوان یک هواپیمای باربری (Cargo) ارائه می شد در واقع مدل 200F- که اولین مدل از 200-747 تنها برای حمل بار طراحی شده بود. مدل بعدی از سری 200-747 به صورت یک هواپیما قابل تبدیل طراحی شد که نیاز خطوط هوایی را در حمل محموله های مختلف در زمان های مختلف از سال را پاسخ گو بود بود به گونه ای که می توانست آن را در یک پرواز برای حمل مسافر و در پرواز دیگر برای حمل بار آماده ساخت. مدل سوم هواپیما های 200-747 نیز ترکیبی از مسافربری و باربری بود.

اولین 747 باربری می توانست 100 تن (به صورت دقیق 90,000kg) را در سراسر اقیانوس اطلس یا در سراسر ایالات متحده امریکا به راحتی حمل کند همچنین هزینه عملیاتی آن 35 درصد کمتر از بوئینگ 707 باربری در هر تن در مایل بود.در 747 های باری بارگذاری بار ها یا (cargo loading) از طریق دریچه دماغه امکان پذیر بود^[4]

سومین عضو خانواده 747 هواپیمایی نسبتا متفاوت از 100-747 و 200-747 بود. SP که کوچیک شده عبارت Special Performance به معنای کارایی ویژه است ظرفیت مسافر محدودی نسبت به دو عضو اول خانواده 747 دارد زیرا حداکثر می تواند تنها 276 مسافر حمل کند. علت کاهش ناگهانی ظرفیت در سومین سری از 747 ها تلاش شرکت بویینگ برای افزایش مسافت پروازی و سرعت آن بود و این دو فاکتور یعنی سرعت و مسافت بر سومین فاکتور مهم یعنی ظرفیت مسافر در این مدل غلبه پیدا کردند. البته این هواپیما برای پاسخ گویی به درخواست مشترک دو شرکت بزرگ هواپیمایی جهان یعنی خطوط هوایی Pan American World Airways و IRAN Air طرح ریزی شده بود زیرا در آن زمان کمبود هواپیمایی با این برد زیاد برای ایرلاین های بزرگ احساس می شد^[5] با توجه به این که تعداد 260-270 مسافر در آن زمان تعدا کمی هم محسوب نمی شد چراکه در آن زمان این دو ایرلاین اعلام کرده بودند که به دنبال یک هواپیما با ظرفیت بالا و برد کافی هستند. به هر حالا طبق طراحی شرکت سازنده یعنی بویینگ این یک هواپیمای مسافربری کارایی ویژه بود هواپیمایی با طولی کوتاه تر از 747 های دیگر و یک سکان عمودی (tail) بزرگ و فلپ های یک تیکه و یک بدنه مقاوم با عرض و ارتفاعی که در ظاهر هیچ تناسبی با طول هواپیما ندارند این هواپیما را بد قواره جلوه می دهد.

747-300

بوئینگ 300-747 در سال 1983 وارد خدمات تجاری شد و از تغییرات بسیاری نسبت به سه مدل قبلی برخوردار بود. 300-747 جهشی بزرگ برای شرکت بوئینگ محسوب می شد چرا که با وجود این که بیش از 24 سال از پایان تولید آن می گذرد، اما هنوز به جرات می توان آن یک هواپیمای پیشرفته دانست.! طول طبقه بالایی در این مدل نسبت به 200-747 حدود 23 پا و 4 اینچ (7.11 متر) بزرگتر است که درنتیجه با وجود طول و گنجایش بیشتر دو درب خروج اضطراری در طبقه بالایی آن در نظر گرفته شده است.

ویژگی های برجسته آیرودینامیک این مدل اجازه می دهد که این مدل با حفظ همان وزن برخاستن (takeoff weight) در مدل های 200- و 100- سرعت کروزش 0.85 ماخ باشد.! البته سقف سرعت آن چیزی حدود 0.89 ماخ است. مدل 300-747 می تواند به همان موتور های Pratt & Whitney و موتورهای Rolls-Royce ای که در مدل 200- به کاربرده می شدند و همچنین موتور های به روز شده جنرال الکتریک CF6-80C2B1 مجهز شود و طبق گفته شرکت بویینگ؛ این هواپیما با موتور های بهبود یافت به ازای هر مسافر 25 درصد نسبت به مدل های دیگر کاهش سوخت دارد. در این مدل با جابجایی راه پله بین طبقاتی و گسترش فضای طبقه دوم ظرفیت مسافر 10 درصد افزایش یافته است.

هواپیمایی سویس (Swiss air) در تاریخ 11 ژوئن 1980 اولین مدل 300-747 را سفارش داد به این ترتیب سوییس ایر اولین شرکت هواپیمایی بود که این مدل را خریدار کرده بود. در مجموع 81 فروند از تایپ های مختلف 300-747 ساخته شد که 56 فروند برای استفاده مسافری و 21 فروند از مدل 300m - و 4 فروند نیز از مدل 300SR- ساخته شد. ^[6]

در سال 1988 تنها 6 سال از پس از اولین پرواز بوئینگ 300-747 نوع جایگزین شده و پیشرفته خانوداه 747 ها وارد عرصه هوانوردی شد و در 29 اپریل همان سال برای اولین بار آسمان را به آغوش خود گرفت...

ملکه آسمان های سری 400-

بویینگ 400-747 پنجمین عضو خانواده 747 است این هواپیمای مدرن عنوان پرفروش ترین سری از 747 ها را تا کنون به خود اختصاص داده است. در کابین خلبان سری 400- دیگر جایی برای مهندس پرواز وجود ندارد و تمامی وظایف آن بین خلبان و کمک خلبان تقسیم شده و همچنین پنل آن در پنل خلبانان خلاصه و جاسازی شده است. بویینگ 400-747 یک شگفتی بزرگ و یک پرنده ایده آل برای خطوط هوایی محسوب می شود. این هواپیمای عظیم الجسه دارای چهار موتور قدرتمند است که هر چهار موتور می توانند از نوع های "جنرال الکتریک CF6-80C2B1F" ، "پرت اند وایتنی PW4056" و یا "رولز رویس RB211-524G/H" باشند. اوج پیشرفت و تکنولوژی بوئینگ 400-747 را می توان از سیستم های فوق العاده اویونیکی بکار رفته در کاکپیت ماننده نمایشگر های وضعیت و افق سنج دیجیتال و همچنین استفاده از احرم های الکترونیکی بجای احرم های هیدرولیک درک کرد.

در مدل 400-747 نیز طول طبقه دوم طبق روال معمول نسبت به مدل قبلی خود افزایش داشته است.

همان طور که گفته شده اولین نوع از بویینگ 400-747 تنها پنج سال پس از وارد شدن 300-747 به ایرلاین ها یعنی در سال 1988 رونمایی شد این مدل که اولین مدل از سری -400 می باشد بدون هیچ پسوندی در نام آن شناخته می شود.

دومین مدل از سری 400- ها مدل 400F- است. حرف F در این مدل بیانگر کلمه Freighter به معنای باری و باربری است. به صورت استثنا طول طبقه دوم در این مدل برای کاهش وزن و افزایش ظرفیت حمل بار کوتاه طراحی شده است در این مدل بارگیری از طریقه دماغه انجام می شود (nose) و همچنین درب های کارگو بغل نیز برای کاربرد های اختیاری در این مدل وجود دارد.

400M- سومین مدل از سری 400-747 است که برای کارایی های مسافربری ، باربری یا مدل ترکیبی این دو طراحی شده که اولین پرواز خود را در تاریخ 30 ژوئن 1989 انجام داد.

مدل های 400D- یا Domestic به معنای پرواز داخلی چهارمین مدل این سری از خانواده پهن پیکر 747 است این مدل که بیشترین استفاده آن در پرواز های داخلی ژاپن هست دربین مدل های دیگر سری 400- دارای بیشترین ضرفیت حمل مسافر یعنی 660 نفر می باشد که علت آن کوچکتر بودن مخازن سوخت (با توجه به طراحی برای مسافت های کوتاه) و در نتیجه آن کاهش وزن برخاستن هواپیما می باشد که اجازه می دهد که ضرفیت حمل 660 مسافر را داشته باشد

پنجمین مدل سری 400- مدل 400ER- است. ER کوچک شده عبارت Extended Range بوده و طراحی کاربردی آن جهت حمل و نقل مسافر در ایرلاین ها است. از این مدل در سال 2000 رونمایی شد.

مدل بعدی در این سری مدل 400ERF- بوده که یک سال پس از مدل قبلی یعنی در سال 2001 از آن رونمایی شد شرکت بویینگ EFR را اینگونه توصیف می کند؛ 400ER Freighter درواقع مدل 400ERF- ورژن باربری مدل ER است در این مدل مانند مدل 400F- طبقه دوم طول کوتاهی دارد.

مدل 400BCF- یا Boeing Converted Freighter هفتمین مدل از سری 400-747 است که در سال 2005 وارد عرصه هوانوردی شد این هواپیما در ابتدا به عنوان 400SF- یعنی Special Freighter به معنی باری ویژه معروف بود.

و آخرین مدل از سری 400-747 مدل Large Cargo Freighter بوده که منحصرا برای حمل بار طراحی و ساخته شده است. این بوئینگ 747 با جسه ای عظیم توانایی حمل 183,700_kg بار را دارا می باشد و از کاربردهای ویژه آن می توان به حمل قطعات هواپیما های مسافربری جهت منتاژ و یا انتقال هلیکوپتر ها و هواپیما های نظامی جهت فروش به کشورهای دیگر اشاره کرد

بوئینگ 8-747

Boeing 747-8F First flight on 20 ,March , 2011

به راحتی می توان فهمید که این ادعای بوئینگ چندان از واقعیت دور نبوده زیرا هرچند که 8-747 حداقل 6 سال پس از ایرباس A380 رونمایی شد اما می توان ایرباس A380 را یک رقیب تازه وارد برای 8-747 دانست چرا که شرکت بوئینگ دارای حداقل 45 سال سابقه در ساخت هواپیما های پهن پیکر 747 است و 8-747 ششمین و آخرین توسعه خانواده 747 ها تا کنون است و این درحالی است که ایرباس A380 اولین تجربه شرکت ایرباس در ساخت هواپیمای پهن پیکر دوطبقه بوده است و همچنین نباید این نکته را فراموش کرد که ایرباس A380 برای رقابت با بوئینگ 400-747 ساخته شده بود نه 8-747 و این درحالی است که شرکت بوئینگ از پهن پیکرترین هواپیمای خود شش سال بعد از رونمایی A380 رونمایی کرد و به همین جهت شرکت بوئینگ مواردی را که باعث شده بود A380 از 400-747 پیشی بگیرد در مدل 8-747 اصلاح کند. اما با این وجود ایرباس A380 یک خصوصیت متمایز دارد که بوئینگ 8-747 نتوانست است در آن عرصه از A380 پیشی بگیرد و آن حجم و ظرفیت بالای A380 بود که طبقه بالای کامل این هواپیما آن را ممکن ساخت است

Boeing 747-8 Freighter

شرکت بوئینگ طول کلی این هواپیما را حدود 6 متر نسبت به سری های قبلی 747 ها افزایش داده و مخصوصا طول طبقه بالای مدل مسافربری سری 8- یعنی 8I افزایش چشمگیری نسبت به سری های قبلی پیدا کرده است اما با این حال بویینگ 8-747 نتوانست است رکورد ظرفیت حمل مسافر ایرباس A380 را بشکند و عنوان بزرگترین هواپیمای مسافربری جهان را مجددا تصاحب کند!! . برای درک بهتر بزرگی بوئینگ 8-747 (مدل مسافربری) توجه شما را به یک مقایسه ساده جلب می کندم.

مقایسه بوئینگ 737 با طبقه دوم بوئینگ 8-747

2	1
4	3

کمپانی بوئینگ با دارا بودن بیش از 90 سال سابقه در طراحی و ساخت انواع هواپیما و دستیابی به علوم نوین در این عرصه همچون مانند گذشته به عنوان یکی از بزگترین کمپانی های هواپیما سازی شناخته می شود و با سرمایه بالای خود مهندسان و دانشمندان خبره زیادی از سراسر دنیا (و به خصوص از کشور عزیزمان ایران) را جذب خود کرده است. این شرکت در حال حاضر در چندین حوزه فعالیت می‌کند، که هر بخش توسط یک شرکت تابعه از بوئینگ مدیریت می‌شود، این شرکت‌ها عبارتند از: شرکت هواپیمایی تجاری بوئینگ، صنایع دفاعی فضایی و امنیتی بوئینگ، بوئینگ کپیتال (ارائه خدمات مهندسی، عملیات و فناوری) و گروه خدمات اشتراکی بوئینگ⁽¹⁾ و جالب است که بدانیک این شرکت در سال 2011 به عنوان بزرگترین شرکت خدمات فضایی جهان نیز شناخته شد.

کارخانه اورت

شرکت بوئینگ دارای کارخانه های متعددی جهت ساخت و منتاژ قطعات مختلف هواپیما است و از مهمترین آن ها می توان کارخانه اورت واقع در اورت واشنگتن را نام برد که از لحاظ حجم، بزرگترین سازه دنیا به حساب می آید.!

نمایی از محوطه و ساختمان عظیم کارخانه اورت شرکت بوئینگ

همان طور که گفته شده این کارخانه دارای بزرگترین سازه ساختمانی دنیا با مساحتی بیش از 1.3 میلیون متر مربع است.! در واقعه کارخانه اورت مکانی است که ملکه آسمان ها در آنجا متولد شده است. (در مورد کارخانه اورت در توضیحات گالری تصاویر بوئینگ 747 بیشتر بخوانید)

دنیای هوانوردی روبه گسترش است. روزانه میلیارد ها پرواز در سراسر دنیا و به مقاصد مختلفی انجام می شود. ایمنی بالا، صرفه جویی در وقت، هزینه مناسب سفرهای هوایی از جمله عواملی هستند که باعث گسترش مسافرت های هوایی شده است. همچنین با گسترش فناوری مهندسی تعمیر و نگهداری (A&P) یا airframe & Power و رشد بالای این علم تخصصی به صورت روز شمار، ضریب ایمنی هواپیماها و پارامترهای استاندارد پروازی آن ها از سطح بالایی برخوردار بوده و روز به روز نیز بر آن افزوده می شود. با این وجود و با توجه به رشد روز افزون صنعت هوانوردی (Aviation Industry) می توان توقع داشت که در ده های آتی شاهد تحولی عظیم در صنعت هوانوردی باشم.^[01]